Likwidacja spółki akcyjnej

Spośród wszystkich rodzajów spółek, których funkcjonowanie przewiduje polskie prawo, spółka akcyjna najczęściej wybierana jest do prowadzenia działalności gospodarczej na dużą skalę. Decyduje o tym szereg czynników, przede wszystkim wyraźne oddzielenie akcjonariuszy od prowadzonej działalności gospodarczej oraz możliwość stosunkowo łatwego pozyskania kapitału. Rozwiązania te pozwalają w bezpieczny sposób prowadzić biznes nie narażając jednocześnie innych interesów akcjonariuszy. Jednak – co jest charakterystyczną cechą nie tylko polskiego systemu prawa – wspomniane cechy spółki akcyjnej determinują także znaczne skomplikowanie w jej działaniu, a także rozwiązaniu i likwidacji. Stąd proces ten w przypadku spółki akcyjnej w praktyce jest najtrudniejszy do przeprowadzenia spośród wszystkich spółek osobowych i kapitałowych.

Etapy likwidacji spółki akcyjnej

Mówiąc o skomplikowaniu czynności likwidacyjnych spółki akcyjnej nie chodzi o konieczność przeprowadzania procedury nietypowej dla tego typu zdarzeń – wręcz przeciwnie, sam schemat rozwiązania i likwidacji S.A. jest analogiczny do innych spółek, np. z o.o. Trudności dotyczą przede wszystkim rozbudowanej struktury spółki akcyjnej i różnorodności pojawiających się w niej stosunków majątkowych, który zakończenie wymaga nie raz długiego czasu i sprawności organizacyjnej. Podobnie, jak w przypadku spółki z o.o. zakończenie działalności spółki akcyjnej jest możliwe po przeprowadzeniu procedury, składającej się z kilku etapów.

Rozwiązanie spółki akcyjnej

Zgodnie z Kodeksem spółek handlowych rozwiązanie spółki akcyjnej powodują przyczyny przewidziane w statucie; uchwała walnego zgromadzenia o rozwiązaniu spółki albo o przeniesieniu siedziby spółki za granicę; ogłoszenie upadłości spółki oraz inne przyczyny przewidziane prawem. Nawet niezwykle pobieżne zapoznanie się z regulacjami KSH pozwala wysnuć wniosek, że przyczyny rozwiązania spółki akcyjnej nie wykazują odmienności co do innych typów spółek. Podobnie, jak np. w umowie spółki osobowej, statut spółki akcyjnej może wyraźnie przewidywać okoliczności, których zajście spowoduje rozwiązanie SA. Analogicznie do innych spółek prawa handlowego twórcy statutu właściwie nie są tutaj w żaden sposób ograniczeni, w praktyce jeżeli statut definiuje okoliczności powodujące rozwiązanie, najczęściej jest to upływ określonego czasu, utrata koncesji, czy zezwoleń potrzebnych do prowadzenia działalności gospodarczej bądź osiągnięcie zaplanowanego zysku.

Prawo zdecydowania o rozwiązaniu spółki przysługuje także walnemu zgromadzeniu, które może dokonać tej czynnością większością ¾ głosów. W tym kontekście warto pamiętać, że jeżeli zdecyduje one o przeniesieniu siedziby spółki poza granice Polski jej skutkiem będzie rozwiązanie SA. Poza tym Kodeks spółek handlowych w niektórych przypadkach przewiduje obowiązek wypowiedzenia się przez walne zgromadzenie co do dalszego istnienia spółki. Przykładowo sytuacja taka powstaje, kiedy jeżeli bilans sporządzony przez zarząd wykazuje stratę przewyższającą sumę kapitałów zapasowego i rezerwowych oraz 1/3 kapitału zakładowego.

Upadłość spółki ogłasza się – zgodnie z Prawem upadłościowym – w sytuacji, gdy dojdzie do niewypłacalności spółki. W takiej sytuacji rozwiązanie spółki następuje dopiero po zakończeniu postępowania upadłościowego (nazywanego niekiedy upadłością likwidacyjną spółki akcyjnej) wraz z wykreśleniem spółki akcyjnej z Krajowego Rejestru Sądowego. Warto pamiętać, że w stosunku do spółki wobec której prowadzone jest postępowanie likwidacyjne po jej rozwiązaniu, również możliwe jest ogłoszenie upadłości. Wówczas likwidację zastępuje się postępowaniem upadłościowym. Kodeks spółek handlowych w zakresie rozwiązania spółki akcyjnej odsyła także do „innych przyczyn przewidzianych prawem”. Wśród nich można wskazać np. podział spółki, czy jej rozwiązanie przez sąd.

Powołanie likwidatorów

Zajście przyczyny rozwiązania spółki powoduje rozpoczęcie likwidacji, prowadzonej przez likwidatorów. Zgodnie z Kodeksem spółek handlowych zostają nimi co do zasady dotychczasowi członkowie zarządu. Jednak nie ma żadnych przeszkód, aby funkcję tę powierzyć innym osobom – wskazanym przez statut lub uchwałę walnego zgromadzenia. Jednocześnie akcjonariusze reprezentujący co najmniej 1/10 kapitału zakładowego mają prawo złożyć wniosek o uzupełnienie liczby likwidatorów.

Zgłoszenie otwarcia likwidacji do sądu rejestrowego

Praktycznie pierwszą czynnością, którą muszą dokonać likwidatorzy jest zgłoszenie sądowi rejestrowemu – na specjalnym formularzu KRS-Z61 – faktu rozpoczęcia likwidacji. W dokumencie tym zawiera się dane osobowe likwidatorów oraz sposób reprezentowania przez nich spółki w likwidacji. Warto pamiętać, że od momentu rozpoczęcia likwidacji należy zaznaczać ten fakt w nazwie spółki, dodaj do niej określenie „w likwidacji”.

Czynności likwidacyjne

Po skutecznym dokonaniu powyższego zgłoszenia do sądu rejestrowego likwidatorzy powinni przystąpić do właściwych czynności likwidacyjnym. Jedną z pierwszych z nich jest dokonanie w Monitorze Sądowym i Gospodarczym specjalnego ogłoszenia, w którym wszyscy wierzyciele spółki akcyjnej zostaną wezwani do zgłaszania swoich praw. Ogłoszenie to musi zostać dokonane dwukrotnie, w odstępie czasu nie dłuższym niż miesiąc ani nie krótszym niż dwa tygodnie. Jednocześnie od dnia zamieszczenia ostatniego ogłoszenia rozpoczyna bieg sześciotygodniowy termin na zgłoszenie przez wierzycieli spółki swoich wierzytelności. Z praktycznego punktu widzenia oznacza to, że likwidatorzy nie powinni upłynniać majątku spółki za nim nie upłynie termin na zgłaszanie wierzytelności. Z punktu widzenia przepisów prawa obojętne jest w jaki sposób wierzyciele dokonają swojego zgłoszenia, oczywiście z punktu widzenia ich interesów warto posiadać potwierdzenie dokonania tej czynności.

Właściwie równolegle z dokonaniem powyższego ogłoszenia likwidatorzy powinni przystąpić do sporządzenia bilansu otwarcia likwidacji. Ustawa o rachunkowości stanowi, że bilans ten powinien zostać sporządzony w ciągu 15 dni licząc od dnia, w którym zaszło zdarzenie powodujące rozwiązanie spółki. Dokument ten musi powstać maksymalnie w ciągu trzech miesięcy od rozwiązania SA. Bilans przedstawia się do zatwierdzenia walnemu zgromadzeniu akcjonariuszy. Warto pamiętać, że w przypadku, gdy likwidacja trwa dłużej niż rok, po zakończeniu każdego roku likwidatorzy składają walnemu zgromadzeniu sprawozdanie z przeprowadzonych czynności likwidacyjnych oraz sprawozdanie finansowe.

Po dokonaniu tych niejako wstępnych czynności likwidatorzy powinni przystąpić do swoich właściwych zadań, które są analogiczne, jak w przypadku likwidacji każdej innej spółki prawa handlowego. Głównym zadaniem likwidatorów jest zakończenie działalności spółki, spłacenie wszelkich długów, ściągnięcie wierzytelności oraz upłynnienie jej majątku. Akcjonariusze powinni pamiętać, że jeżeli majątek spółki nie wystarczy na pokrycie wszystkich jej zobowiązań będą oni zobowiązani do dokonania dopłat na ten cel. Oczywiście, jeżeli spółka zatrudniała pracowników w ramach likwidacji konieczne jest także wypowiedzenie im stosunku pracy i dopełnienie wszystkich wynikających stąd formalności.

Wykreślenie spółki z rejestru

Zakończenie czynności likwidacyjnych uprawnia do złożeniu wniosku o wykreślenie spółki rejestru – zaakceptowanie go przez sąd oznacza rozwiązanie spółki, a tym samym pozbawienie jej bytu prawnego. Jednak w przypadku spółki akcyjnej zasady złożenia takiego wniosku do sądu rejestrowego są nieco inne, niż w spółce z ograniczoną odpowiedzialnością. Otóż po zakończeniu czynności likwidacyjnych likwidatorzy muszą przygotować tzw. sprawozdanie likwidacyjne i przedstawić je do zatwierdzenia walnemu zgromadzeniu. Sprawozdanie to sporządza się na dzień poprzedzający podział pozostałego po spółce majątku pomiędzy akcjonariuszy. Jeżeli walne zgromadzenie akcjonariuszy zatwierdzi je likwidatorzy muszą je ogłosić w siedzibie spółki, a następnie złożyć sądowi rejestrowemu wraz z wnioskiem o wykreślenie spółki z KRS. Likwidatorzy nie mogą także zapomnieć o przekazaniu ksiąg i dokumentów spółki przechowawcy.

Warto pamiętać, że akcjonariusze mogą podzielić pomiędzy siebie majątek pozostały po likwidacji spółki akcyjnej dopiero po upływie roku od dnia ostatniego ogłoszenia o otwarciu likwidacji i wezwaniu wierzycieli. Sposób podziału tego majątku powinien zostać szczegółów określony w statucie. Jednak jeżeli dokument ten nie reguluje kwestii podziału mają tu zastosowanie przepisy KSH. Zgodnie z nimi, co do zasady, pozostały dzieli się między akcjonariuszy w stosunku do dokonanych przez każdego z nich wpłat na kapitał zakładowy.

Czas i koszty likwidacji

Niezwykle trudno generalnie określić czas i koszty likwidacji spółki akcyjnej. Okoliczności te zależą przede wszystkim od rozmiarów prowadzonej przez spółkę działalności gospodarczej, ilości jej wierzycieli i akcjonariuszy oraz sprawności działania samych likwidatorów. Ze względu na wskazane terminy, np. w zakresie wzywania wierzycieli, dokonywanie ogłoszeń, czy konieczność zwoływania zgromadzenia akcjonariuszy wydaje się, że nie sposób przeprowadzić likwidację szybciej niż w ciągu ok. roku. Jednak w praktyce proces ten może trwać nawet kilka lat. Natomiast na koszty likwidacji składają się opłaty sądowe, ogłoszeń w Monitorze Sądowym i Gospodarczym oraz związane z ewentualnym dokonywaniem czynności prawnych w formie aktu notarialnego. Oczywiście w tej grupie trzeba także uwzględnić wynagrodzenie likwidatorów. W praktyce koszt likwidacji spółki akcyjnej wynosi minimalnie kilkaset złotych, jednak w przypadku dużych korporacji tego typu może osiągnąć poziom nawet kilkudziesięciu tysięcy.