Spółka cywilna to niezwykle specyficzna konstrukcja, zupełnie odbiegająca od spółek prawa handlowego. Stąd też również jej likwidacja odbiega od procesu likwidacji spółki z ograniczoną odpowiedzialnością, czy spółki jawnej. Jednocześnie spółka cywilna ciągle jest popularną formą prowadzenia działalności gospodarczej, stąd wszyscy jej wspólnicy powinni znać zasady jej likwidacji.
Specyfika spółki cywilnej
Zgodnie z Kodeksem cywilnym spółka cywilna jest umową łączącą jej wspólników, którzy zobowiązują się dążyć do osiągnięcia wspólnego celu gospodarczego. Stąd też tego typu spółka nie posiada osobowości prawnej, a więc nie przysługuje jej ani zdolność prawna, ani zdolność do czynności prawnych. Spółka cywilna to po prostu umowa łącząca jej wspólników. To oni są przedsiębiorcami, pracodawcami, itp. a w łączącym ich kontrakcie zobowiązują się tylko do wspólnego działania. Jednak każdy z nich „indywidualnie” pozostaje odpowiedzialny za prowadzenie biznesu.
Oczywiście nie oznacza to, że w stosunku spółki nie pojawia się majątek, jednak nigdy nie stanowi on własności samej spółki, ale jej wspólników. Nie oznacza to, że mogą oni nim swobodnie dysponować – majątek ten stanowi tzw. współwłasność łączną, co oznacza przede wszystkim, iż w czasie trwania spółki cywilnej nie może on zostać podzielony, ani żaden ze wspólników nie ma prawa rozporządzać swoim udziałem. Majątek ten ma służyć celom spółki, a jego podział możliwy jest dopiero wraz z rozwiązaniem umowy łączącej wspólników. Zgodnie z Kodeksem cywilnym umowa spółki cywilnej ulega rozwiązaniu z przyczyn określonych w niej samej (np. upływ określonego czasu, czy osiągnięcie zakładanego celu), z dniem ogłoszenia upadłości wspólnika, a także na mocy postanowienia sądu. Jednocześnie każdy ze wspólników może wystąpić ze spółki, jednak prawo nie przewiduje uchwały o likwidacji takiej spółki. Wynika to z faktu, że nie jest ona odrębna od samych wspólników, stąd nie muszą oni podejmować uchwały o jej rozwiązaniu. Warto pamiętać, że skoro spółka jest umową to nie może istnieć pomiędzy jedną osobą – stąd też wystąpienia z dwuosobowej spółki jednego wspólnika powoduje jej rozwiązanie.
Każda z tych przyczyn powoduje podział majątku wspólnego wspólników, a więc mówiąc w pewnym uproszczeniu „likwidację” spółki cywilnej.
Podział majątku wspólników spółki cywilnej
Od chwili rozwiązania spółki cywilnej, w kwestiach podziału majątku należącego łącznie do jej wspólników ustawodawca odsyła do przepisów regulujących współwłasność w częściach ułamkowych. To właśnie te przepisy decydują o „likwidacji” spółki cywilnej. Po jej rozwiązaniu należy przede wszystkim spłacić wszystkie długi zaciągnięte w związku z działalnością wspólników. Dopiero z pozostałego majątku należy im zwrócić zainwestowane wkłady, a po dokonaniu tej czynności dokonać podziału pozostałego majątku. W tym zakresie wspólnicy mają prawo do takiej jego części, która odpowiada stosunkowi, w jakim uczestniczyli w zyskach. Stąd nie jest powiedziane, że każdy wspólnik musi otrzymać z majątku wspólnego „równą” część – decyduje tu sposób, w jaki wspólnicy dzielili się zyskami.
Dokumenty potrzebne do przeprowadzenia likwidacji spółki cywilnej
Majątek pozostały po prowadzeniu działalności spółki cywilnej można podzielić w drodze umowy, bądź orzeczenia sądu. Od wyboru metody podziału zależy, jakie dokumenty należy zgromadzić w sprawie. W każdym razie jednym z najważniejszych jest umowa spółki, która powinna przewidywać sposób podziału majątku lub udziału w zyskach. Wspólnicy wybierający umowny sposób podziału – o ile w skład majątku nie wchodzi nieruchomość – nie muszą takiego kontraktu zawierać w jakiejkolwiek formie szczególnej. Jednak w praktyce – głównie ze względów dowodowych – w każdym przypadku warto skorzystać z usług notariusza (oczywiście jest to obowiązkowe przy podziale nieruchomości). W umowie znoszącej współwłasność trzeba określić, jakie składniki majątku przechodzą na własność danego wspólnika. W dokumencie tym trzeba także określić kwestie ewentualnych rozliczeń finansowych pomiędzy byłymi wspólnikami (np. dopłat). W przypadku podziału nieruchomości trzeba zgromadzić wszystkie dokumenty, jakie potrzebne są do sporządzenia aktu notarialnego – a więc przede wszystkim dowód własności oraz aktualny odpis księgi wieczystej i danych z rejestru gruntów.
Natomiast w przypadku, gdy wspólnicy wybiorą „likwidację” spółki cywilnej przez sąd, sprawa będzie toczyć się w trybie postępowania nieprocesowego. Stąd też do jego zainicjowania konieczne jest złożenie wniosku do właściwego sądu. Jednak trzeba pamiętać, że wniosek ten może zostać rozpatrzony przez sąd dopiero po spłaceniu przez wspólników wszystkich długów – w przeciwieństwie zostanie on, jako przedwczesny, oddalony. W jego treści należy określić proponowany sposób podziału oraz dołączyć dowody prawa własności oraz wszystkie inne, potwierdzające twierdzenia wysuwane w samym wniosku.
Likwidacja spółki cywilnej a VAT i inne podatki
Oczywiście przez uregulowanie zobowiązań powstałych w okresie trwania spółki cywilnej należy także rozumieć spłatę zaległych podatków. Jednak sama „likwidacja” spółki cywilnej powoduje szereg konsekwencji prawnopodatkowych, przede wszystkim dla samych wspólników. Zgodnie z ustawą o VAT przy rozwiązaniu spółki cywilnej opodatkowaniu tym podatkiem podlegają towary własnej produkcji i towary, które po nabyciu nie były przedmiotem dostawy towarów. W związku z tym wspólnicy mają obowiązek sporządzić tzw. remanent likwidacyjny – a więc spisać wszystkie towary na dzień rozwiązania spółki i na tej podstawie określić wartość należnego podatku. Jednocześnie należy pamiętać, że obowiązek podatkowy powstaje właśnie na dzień rozwiązania spółki.
Obok zapłaty podatku VAT każdy wspólnik musi pamiętać o rozliczeniu się z urzędem skarbowym z podatku dochodowego od osób fizycznych. Przychody, jakie wspólnik osiągnął z tytułu członkostwa w spółce cywilnej, podlegają zaliczeniu do pozostałych źródeł przychodów i po zsumowaniu podlegają opodatkowaniu PIT na zasadach, pod jakie podlega dany podatnik. Jednak zasada ta nie ma zastosowania do środków pieniężnych, które wspólnik otrzymał z tytułu likwidacji spółki cywilnej oraz pochodzące z tego samego tytułu przychody z odpłatnego zbycia składników majątku. Mówiąc inaczej, co do zasady, „likwidacja” spółki cywilnej nie powoduje obowiązku zapłaty podatku PIT.
Likwidacja spółki cywilnej a pracownicy
Jednym z głównych problemów, przed jakimi stają byli wspólnicy spółki cywilnej jest zdecydowanie o losie pracowników. Co prawda w orzecznictwie jest to zagadnienie kontrowersyjne, jednak dominuje pogląd, iż spółka cywilna może być „jako taka” pracodawcą. Pogląd ten uzasadniany jest definicją pracodawcy określoną w Kodeksie pracy, zgodnie z którą jest nią osoba prawna, osoba fizyczna oraz jednostka organizacyjna nieposiadająca osobowości prawnej, która zatrudnia pracowników. Stąd sądy niekiedy uznają, że skoro pracownicy zatrudniani się w związku z chęcią osiągnięcia – określonego umową spółki – celu gospodarczego to faktycznie są pracownikami spółki, a nie wspólników. W tej perspektywie rozwiązanie spółki cywilnej stanowi likwidację pracodawcy, co z kolei rodzi obowiązek wypowiedzenia stosunku pracy pracownikom właśnie z tego powodu. Oczywiście pracodawca ma obowiązek uregulować wszelkie należności wobec swoich pracowników, może jednak skrócić im okres wypowiedzenia do 1 miesiąca. Jednak w takim przypadku pracownik ma prawo żądać odszkodowania za pozostałą część okresu wypowiedzenia.