Naczelny Sąd Administracyjny w wyroku z dnia 26 listopada 2019 roku, sygn. akt II OSK 3311/19 stwierdził, że określenie, czy w przypadku określonej inwestycji konieczne jest dokonanie jakichkolwiek formalności jest podstawowym zadaniem organów administracji rozpatrujących zarówno sprawy z zakresu udzielania pozwolenia na budowę lub zgłoszenia, jak i związane z rozbiórką obiektów budowlanych. Jednocześnie – co istotne z proceduralnego punktu widzenia – tego rodzaju ustalenia wymagają kompleksowego przeprowadzenia postępowania dowodowego, a to zaś zawsze pozostaje domeną organu pierwszej instancji. Z tego wiec względu w przypadku, w którym w nieodpowiedni sposób przeprowadzono postępowanie dowodowe, organ odwoławczy nie będzie mógł wydać orzeczenia merytorycznego. Jednak z punktu widzenia stosowania przepisów Prawa budowlanego – mających zastosowanie w omawianych tu kwestiach – kluczowe znaczenie ma rozróżnienie prac wymagających pozwolenia lub zgłoszenie od tych, które dopełnienia tych formalności nie wymagają. To z kolei w praktyce jest sprawa mocno cenna, a tym samym trudna do jednoznacznego zdefiniowania.
W przywołanym powyżej orzeczeniu NSA wskazał, że organy administracji architektoniczno-budowlanej określając kwalifikację prawną danej inwestycji powinny brać pod uwagę nie tylko przepisy prawa, ale również wskazania wynikające z orzecznictwa sądowego. To zaś jest niezwykle bogate, a jednocześnie ściśle związane z realiami konkretnych spraw, co z kolei często utrudnia wyciągnięcie ogólnych wniosków. W każdym razie warto pamiętać, że w sytuacji stwierdzenia wzniesienia obiektu budowlanego bez dopełnienia wymaganych prawem formalności, podstawowym sposobem działania jest przeprowadzenie czynności legalizacyjnych. Jednak te możliwe są tylko wówczas, gdy dany obiekt spełnia wymagania wynikające z ustaleń miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego i innych aktów prawa miejscowego oraz nie narusza przepisów (w tym techniczno-budowlanych) w zakresie uniemożliwiającym doprowadzenie obiektu budowlanego lub jego części do stanu zgodnego z prawem.