Słownik języka polskiego wśród synonimów rzeczownika „administracja” podaje takie określenia, jak zarządzanie, kierownictwo, czy gospodarowanie. Stąd też trudno uznać, aby termin „prawo administracyjne” nie odnosi się do zagadnień związanych z unormowaniami dotyczącymi sposobu zarządzania sprawami państwowymi. Rzeczywiście intuicje te są jak najbardziej uprawnione, gdyż „prawo administracyjne” – najogólniej rzecz ujmując – reguluje prawa i obowiązki władz publicznych (zarówno państwowych, jak i samorządowych), a także prawa i obowiązki obywateli w stosunku do tych władz. Już z te ogólne uwagi pozwalają na określenie, iż jest to niezwykle szeroka gałąź prawodawstwa – od norm ustrojowych (np. samorządu terytorialnego), poprzez właściwie wszystkie dziedziny, w których organy władzy publicznej mają prawo wydawać władcze decyzje w stosunku do obywateli. A więc co obejmuje prawo administracyjne?
Zakres prawa administracyjnego
Już starożytni Rzymianie – do dziś doceniani za swój kunszt prawniczy – mawiali, że każda definicja jest niebezpieczna, gdyż bardzo łatwo ją obalić. Rzeczywiście – co jest zmorą nie tylko prawników – definiując dane zjawiska zawsze wskazuje się na pewne wyjątki, które chociaż nie mieszczą się w sformułowanej definicji, to należą do istoty badanego fenomenu. Nie inaczej jest w przypadku rozumienia pojęcia „prawo administracyjne”, które w ostatnich kilkudziesięciu latach doczekał się w polskiej i światowej doktrynie sporej ilości różnych definicji. Nie ma potrzeby ich tutaj przytaczać, tym bardziej, że w istocie nie zawsze mają one praktyczne zastosowanie. Aby określić zakres prawa administracyjnego, a więc odpowiedzieć na pytanie co obejmuje akurat ta dziedzina prawodawstwa, wystarczy na wskazanie zasadniczych cech, którymi musi wykazywać się dana regulacja, aby można ją było nazwać „administracyjnoprawną”.
Przede wszystkim normy prawa administracyjnego mają charakter bezwzględnie obowiązujący, a więc nie mogą być zmieniane wolą stron. Jednocześnie uchwala się je w interesie publicznym, a nie w celu zabezpieczenia indywidualnych interesów obywateli. Poza tym normy te są adresowane do organów sprawujących władzę publiczną (przede wszystkim państwowych i samorządowych) oraz podlegających im obywateli. Stąd też z jednej strony normy te określają co wolno państwu i jakie cele ma ono osiągnąć, z drugiej zaś wskazują na obowiązki obywateli, sposób ich wykonania oraz egzekucji. I to właśnie przymus określonych zachowań jest jedną z fundamentalnych cech prawa administracyjnego. Obywatele mają obowiązek zachowywać się tak, jak określił to ustawodawca (np. płacić podatki w określonym terminie i wysokości), a państwo ma szereg instrumentów do tego, aby przymusić obywateli do wypełniania tych obowiązków. Jednocześnie warto pamiętać, że cechy te nie powodują zakazu współpracy pomiędzy sektorem publicznym, a prywatnym. Za dobry przykład może tu posłużyć partnerstwo publiczno-prywatne, czy polubowne rozwiązywanie sporów pomiędzy organami administracji publicznej a obywatelami.
W każdym razie prawo administracyjne to niezwykle szeroka dziedzina prawodawstwa – mieści się w niej zarówno ustrój samorządu terytorialnego (wojewódzkiego, powiatowego i gminnego), jak i kwestie podatkowe, związane z ochroną środowiska, realizacją inwestycji budowlanych i planowaniem przestrzennym, czy organizacją publicznej oświaty, służby zdrowia i innych służb państwowych (policji, straży pożarnej, itp.). W prawie administracyjnym mieszczą się także kwestie związane z ewidencją ludności, uzyskiwaniem wszelkiego rodzaju uprawnień przez obywateli (od prawa jazdy po koncesje na eksploatację złóż kopalin), czy cały szereg zagadnień związanych z prowadzeniem działalności gospodarczej. Oczywiście w skład prawa administracyjnego wchodzą także normy proceduralne, określone zwłaszcza w Kodeksie postępowania administracyjnego oraz Prawie o postępowaniu przed sądami administracyjnymi.
Obywatel wobec państwa ma szereg praw – i powinien z nich korzystać
Oczywiście z faktu, że państwo ma prawo egzekwować wobec swoich obywateli określone zachowania nie wynika, iż istnieje w tej dziedzinie dowolność. Wręcz przeciwnie. Nieprzekraczalną granicą działalnością władzy publicznej są prawa człowieka i obywatela potwierdzone w Konstytucji RP oraz szeregu aktów prawa międzynarodowego. Jednocześnie organom władzy państwowej można tylko i wyłącznie to, co zostało im wyraźnie przyznano przez przepisy powszechnie obowiązującego prawa. Stąd też organy te nie mogą domniemywać swoich kompetencji, czy stosować analogię w celu nałożenia dodatkowych, niewynikających z przepisów prawa, obowiązków na obywateli. Zagwarantowana tych praw służy dwuinstancyjność postępowania administracyjnego oraz sądowa kontrola na administracją publiczną, sprawowana przez wojewódzkie sądy administracyjne oraz Naczelny Sąd Administracyjny. Stąd też żaden obywatel nie musi biernie poddawać się działaniom administracyjni publicznej, które – co pokazuje doświadczenie – w wielu przypadkach są dalekie od prawidłowości. Niestety najczęściej, aby dowieść swoich racji trzeba skorzystać z usług kancelarii zajmującej się prawem administracyjnym. Jej wybór zaś wymaga przede wszystkim namysłu, co do kompetencji pracujących w niej prawników.